In 2020 ontwikkelden Marcel van Marrewijk (SDO Hogeschool) en ik in opdracht van het Uitvoeringsprogramma Circulaire Maakindustrie (UPCM) een speciale vragenlijst voor het in kaart brengen van de waardesystemen van organisaties in het speelveld van een samenwerkingsverband, zoals een transitieprogramma, regionale samenwerking of innovatie- en transitieprojecten. Deze vragenlijst combineert concepten van het AQAL model van Ken Wilber, inclusief de onderliggende concepten van Gregory Bateson en Graves, met het principe van meervoudige percepties. Hierdoor ontstaat na het invullen van de vragenlijst een kaart van het krachtenveld rond en dus ook binnen het speelveld van een samenwerkingsverband. Dit gaat verder dan de traditionele stakeholder mapping, doordat onderstroom, bovenstroom en meervoudige beeldvorming gecombineerd is. Voor meer informatie zie ruysdael.nl/contextscan en de werkwijze van het UPCM.
Waardesystemen, samenwerking en netwerken
Innovatie vindt plaats in een netwerk van organisaties, zoals bedrijven, kennisinstellingen, overheidsorganisaties en belangenorganisaties. In knooppunten van dit netwerk of speelveld ontstaan samenwerkingen rond bepaalde thema’s, producten en diensten. Die samenwerkingen, zoals overleggen of (project)teams, zijn onderdeel van het speelveld als verlengstuk van de aangesloten organisaties, maar hebben ook een eigen identiteit en taakopvatting rond de gezamenlijke opgave of ambitie. Er zijn dus meerdere perspectieven, belangen en onderliggende waardesystemen die samen een krachtenveld vormen rond en binnen het overleg of team. Vanuit het team of overleg gezien zijn de direct aangesloten organisaties in het netwerk een omgeving: een context met een scala aan waardesystemen en structuren.
Wat is de contextscan?
De contextscan is een analyse- en dialooginstrument voor samenwerkingsverbanden van organisaties. Met een vragenlijst geeft u uw beeld over het waardesysteem van een aangesloten organisatie en er zijn ook vragen over het team of overleg waarin de organisatie deelneemt. Door de antwoorden van verschillende deelnemers aan een samenwerkingsverband te combineren en door specifieke vragen over de samenwerking ontstaat een contextprofiel. Hiermee bespreekt u welke invloed het krachtenveld heeft op uw samenwerking. Het maakt helder hoe de omgeving (context) van een samenwerkingsverband zowel energie kan geven als spanningen kan veroorzaken in de operationele, tactische en strategische besluitvorming en samenwerking van een project, programma of ketenverband. Door de analyse ontstaat een gedeeld beeld over de huidige situatie en over specifieke verbeteringen in zowel de communicatie met de omgeving als binnen de actieve samenwerking.
Waardesystemen als archetypische duiding van organisaties
Verschillende waardesystemen beïnvloeden in de onderstroom de manier waarop een organisatie zich opstelt in het speelveld. Je kunt nooit zeggen dat een organisatie haar waardesysteem ‘is’, maar een archetypische duiding helpt wel in een dialoog over het speelveld en hoe de teamleden in een samenwerkingsverband ‘gevormd’ zijn naar hun achterban.
- Clanorganisatie: In organisaties met een waardesysteem gericht op ‘sociale veiligheid’ staan wederkerigheid, trouw, trots en een familiegevoel centraal.
- Machtsorganisatie: In organisaties met een waardesysteem waarin ‘macht en energie’ centraal staan zijn strijdvaardigheid, snelheid van handelen, daadkracht en een ‘we-can-do-it’ cultuur kenmerkend.
- Bureaucratische organisatie: Organisaties met een waardesysteem gericht op ‘orde en structuur’ zijn stabiele en betrouwbare organisaties waar taakgerichtheid, compliance en standaardisatie centraal staan.
- Rationele organisatie: Organisaties met een waardesysteem gericht op presteren en ‘succes’ zijn ondernemende organisaties waar pragmatisme, het benutten van kansen en voortdurend willen verbeteren centraal staan.
- Professionele organisatie: In organisaties met een op de gemeenschap georiënteerd waardesysteem zijn veelal professionele organisaties waarin solidariteit, dialoog, samenwerking en gezamenlijk leren centraal staan.
- Netwerkorganisatie: Organisaties met een waardesysteem dat ‘synergie’ ondersteunt zijn veelal ‘netwerkorganisaties’ waarin onafhankelijkheid, eigenaarschap en (maatschappelijke) impact centraal staan.
